em op uit
den drang zijner onstuimige gevoelens: zoo sterk en zoo hartstochtelijk,
omdat zij klasse-gevoelens waren, trillingen opkomend in millioenen
andere menschen. Het rees in hem op uit het wordend burgerlijk
bewustzijn, reikend in hem ver terug tot de dagen der fiere, zelfbewuste
poorters der midden-eeuwsche steden, die oude nesten waarin een nieuwe
vrijheid, een nieuwen levenswil, een nieuw aangezicht des levens
langzaam, langzaam werden uitgebroed. Het spande zich naar de verborgen
toekomst van titanische worstelingen--worstelingen, die de overwinning
zouden brengen en aan de kleinburgers de vrijheid en de gelijkheid
waarvan zij droomden; en toch weer niet, toch grievende teleurstelling,
omdat de kleine burgerij in de wereld die zij hielp maken, bekneld zou
raken tusschen het hoogere en lagere, tusschen grootkapitaal en
proletariaat.

Hij wist wel, Jean Jacques, dat de grootburger een vijand was zijner
kleinburgerlijke droomwereld, even goed als de landheer en de absolute
vorst. En daarom haatte hij dien bourgeois, dien grooten burger gelijk
hij de tyrannen haatte.

* * * * *

Wij hebben de hoeksteenen beschouwd waaruit hij het ideale levens-gebouw
wilde oprichten: laat ons nu ten slotte van dit gebouw de groote lijnen
oproepen voor onzen geest.

De aardbol is overdekt met tal van kleine onafhankelijke gemeenschappen;
een losse band van federatie bindt ze aaneen. Elk hunner bestaat uit een
kleine stad of eenige steden en een landelijk gebied. Op het land woont
de overgroote meerderheid der menschen, van landbouw en handwerk geneert
zich de massa van het volk. Elk dier gemeenschappen is ekonomisch
zelfstandig, onafhankelijk van alle anderen; de overheid gaat de
ontwikkeling der produktie-krachten tegen door den handel en de omloop
van het geld zooveel mogelijk te beperken. Zij streeft naar de grootst-
mogelijke bestendiging der oude produktie-wijze en produktie-verhoudingen,
de "natural-wirtschaft" en het kleinbedrijf. Zij weet dat handel en geld
die bestendiging bedreigen. Niet de verandering, maar het onveranderlijke
is de begeerte dezer menschen, want in hun harten is vrede.

In die kleine gefedereerde staten bloeit de demokratie, de volksregeering.
De overheid wordt, in den regel uit de meer aanzienlijke geslachten, door
alle burgers gekozen. Zij legt voor het verzamelde volk van haar daden
rekenschap af. Er bestaat geen adel, geen staand leger, geen bureaukratie,
geen pri