en, wijzen glimlach bewogen, zal de diepe menschelijkheid van dit
boek den twijfelaar aanzien, en deze, het hoofd buigend, zal, blijde en
veilig in het geluk van dit visioen, zacht tot zichzelf zeggen, dat zulk
een menschelijkheid niet anders dan waarheid kan zijn....

[ELSE JERUSALEM: HET ROODE HUIS.]

Mag men ook het machtige boek van _Else Jerusalem_, Het Roode Huis, als
een symptoom van het krachtig opgestane epische genie der Joden
beschouwen? Wat mij betreft, aarzel ik geen oogenblik die vraag
bevestigend te beantwoorden: het is bijna onmogelijk, dat de
schrijfster, alles in aanmerking genomen, geen Jodin is! Ook in dit werk
is het heerschersbewustzijn aanwezig, maar gedeeltelijk, niet zoo
volkomen alles doorstralend als bij _Querido_. Deze bordeelroman, een
aanklacht als nauwelijks een andere tegen onze samenleving en tevens zoo
fel en scherp een beeld ervan, dat wij als plots met een schok van
ontzetting doorvoelen, dat het gelaat harer misdadigheid, zooals wij,
lichtgeloovigen, dat kenden, slechts een welgelukte grime is, die
oneindig satanischer en meer verworden trekken moet verhullen--deze
prachtig-zuiver geschreven, van alle pornografische effekten en lagere
bedoelingen ver gehouden roman, kan ongetwijfeld, wat sociale
belangrijkheid betreft, naast _De Jordaan_ worden gesteld. En ook wat
_dramatisch_ inzicht betreft. Niet licht zal men de moeder vergeten, die
in haar kind vrijwel niets anders ziet dan middel tot wraak op den
vader, die haar en met haar, onwillens het kind verstooten heeft. Niet
licht ook de duldende _Janka_--de nicht van den verleider, den "prins,"
den schatrijken heereboer--die met de verstooten moeder en het kind is
weggevlucht en zich met hen in een bordeel heeft laten opnemen, niet
alleen uit liefde tot de verstootene, maar ook uit een soort van duister
gevoel dat zoo, door zelf met de in het verderf gestorten te lijden, de
schuld van haar verwant, den verderver en verleider, door haar gedelgd
en van het geslacht kan worden afgewenteld. [p.90] Maar wat de
psychologie betreft--schoon nu en dan de hoogste voortreffelijkheid
rakend, soms ook rhetorisch-oppervlakkig en vaag--en wat de dialoog
aangaat--vaak veel te redevoeringachtig-opzettelijk--en vooral de
beschrijvingskunst--heel vaak _vieux jeu_--staat het onder Querido's
werk. Compositorisch is het echter weer uitmuntend. Dat het
_heerschersbewustzijn_, zooals ik reeds opmerkte, niet overal in
voldoend-sterke mate aanwezig is, zou men