r 303 na Christus, toen het romeinsche rijk, dien
onmetelijken omvang verkregen hebbende waaraan het voor een goed
deel zijn ondergang te danken had, na honderdvijftig jaren van
bijna aanhoudenden krijg wederom een tijdperk van vrede intrad en
nog eenmaal de wereld verblindde door den glans zijner heerlijkheid,
verzamelde Keizer Diocletianus, de hersteller van de militaire tucht
en de overwinnaar der Perzen en Meden, het volk en het leger in de
vlakte van Nicomedie. Daar besteeg hij, het hoofd omkranst met den
lauwer der overwinning, de trappen van een prachtigen troon, en op
de volle middaghoogte zijner macht en zijns roems, verkondigde hij
aan de verbaasde wereld zijn besluit om van de regeering afstand te
doen. Hij keerde zelfs niet meer naar zijne hoofdstad terug, maar
gebruik makende van de algemeene verwondering, door deze mededeeling
verwekt, verborg hij zich voor aller oog in een overdekten wagen
en begaf zich naar Dalmatie, om daar, ver van het gewoel der wereld,
het prachtige paleis te gaan bewonen, waaraan hij sedert twaalf jaren
had laten bouwen.

Dit paleis van Diocletianus, waarin hij negen jaar, tot aan zijn dood,
woonde, bestaat nog altijd te Spalato, en is een der merkwaardigste
monumenten, die ons van de oudheid zijn overgebleven. Nabij het paleis
lagen de tuinen van Salona, waar de Keizer zich met het kweeken van
groenten onledig hield. Dit paleis van Diocletianus is voor een deel
de stad zelve, waar wij voet aan wal zullen zetten, want zij is op
het terrein van dat paleis gesticht en binnen zijne muren omsloten.

Uit zee gezien, maakt Spalato bijkans den indruk eener groote stad:
zij is dan ook inderdaad de volkrijkste en belangrijkste stad van
geheel Dalmatie. Zij ligt aan den oever der zee en in eene vlakte;
de lange levendige kaai wordt aan de eene zijde begrensd door het
lazareth, een groot, vooruitspringend gebouw, en aan de andere zijde
door de nieuwe wijk en de voorstad. Een trotsche campanile verheft
zijne spits ten hemel, en teekent zich af tegen den ernstigen,
donkeren achtergrond der bergen, boven wier golvende lijnen de berg
Mossor hoog uitsteekt. De groote merkwaardigheid van Spalato echter,
datgene wat bovenal de belangstelling der reizigers wekt en hunne
schreden naar deze stad richt, dat is de monumentale ruine, waarvan
de wedergade ter wereld misschien niet te vinden is, bekend onder
den naam van het paleis van Diocletianus.

De Keizer was aan de oevers van de Adriatische-zee, aa