eren en gemakkelijk te maken. En
toch, ondanks dat alles, neemt de beweging af; ja, is er zelfs reeds
eene beweging in tegenovergestelde richting begonnen. Scharen van
landverhuizers keeren naar Europa terug, en nog grootere scharen zouden
dit doen, indien hunne middelen het hun veroorloofden. Van Portland
tot Nieuw-Orleans worden onze consuls onophoudelijk lastig gevallen
met aanvragen om vrijen overtocht, dien zij niet bezorgen kunnen. De
verhouding tusschen de aankomende en de terugkeerende landverhuizers
is niet na te gaan, want van de vertrekkenden wordt geen aanteekening
gehouden. Maar de persoonlijke ervaring leert mij, dat menschen van
allerlei beroep, zoowel stedelingen als landbouwers, hun best doen
om terug te keeren. Onze regeering doet niets om deze beweging in
de hand te werken: een landverhuizer als zoodanig kan op geenerlei
ondersteuning rekenen: niettemin spannen duizenden en tienduizenden al
hunne krachten in om naar Liverpool en Cork terug te keeren. Tien jaar
geleden, vondt ge in Munster of Essex geen enkelen boer of arbeider,
die in Amerika was geweest: Amerika was voor allen het beloofde land,
en niemand dacht er aan, daaruit terug te komen. Tegenwoordig is dat
anders. In bijna ieder dorp nabij Cork vindt ge boeren, die te Chicago
of Saint-Louis zijn geweest. In den omtrek van Ongar en Brentwood is
het geen zeldzaamheid arbeiders aan te treffen, die met u over Kansas
spreken kunnen. Zij hebben het beloofde land aanschouwd, en zijn toch
tot hunne oude woningen teruggekeerd.

Uit Duitschland schijnt voortaan geen rijker toevoer van landverhuizers
te wachten dan uit Groot-Brittannie; laat mij liever zeggen nog
minder, want prins Von Bismarck heeft zijne aandacht gewijd aan deze
beweging en tracht de oorzaken der voor het vaderland zoo schadelijke
landverhuizing weg te nemen.

Even als Engeland, leverde ook Duitschland in eene dekade het grootste
aantal landverhuizers, waarna de beweging afnam. In de eerste tien
jaren van hetzelfde tijdvak (1820-'60) vertrokken uit Duitschland,
met inbegrip van Pruisen en Oostenrijk, nog geen achtduizend zielen;
in het tweede tiental klom dit cijfer tot honderdvijftigduizend;
in het derde, tot vierhonderd-dertigduizend; en in het vierde tot
negenhonderd-vijftigduizend. Toen kwam ook hier de stilstand. Gedurende
de drie volgende jaren daalde het cijfer. Tijdens den burgeroorlog
wies ook weer tijdelijk de stroom der duitsche landverhuizing, maar
ook hier werden, ondank