nsionem amplectuntur: 'si homo est, animal est mortale, rationis
particeps.' Quo e genere nobis notitiae rerum imprimuntur, sine quibus nec
intellegi quicquam nec quaeri disputarive potest. 22. Quod si essent falsae
notitiae--[Greek: ennoias] enim notitias appellare tu videbare--, si igitur
essent hae falsae aut eius modi visis impressae, qualia visa a falsis
discerni non possent, quo tandem his modo uteremur? quo modo autem quid
cuique rei consentaneum esset, quid repugnaret videremus? Memoriae quidem
certe, quae non modo philosophiam, sed omnis vitae usus omnisque artis una
maxime continet, nihil omnino loci relinquitur. Quae potest enim esse
memoria falsorum? aut quid quisquam meminit, quod non animo comprehendit et
tenet? Ars vero quae potest esse nisi quae non ex una aut duabus, sed ex
multis animi perceptionibus constat? Quam si subtraxeris, qui distingues
artificem ab inscio? Non enim fortuito hunc artificem dicemus esse, illum
negabimus, sed cum alterum percepta et comprehensa tenere videmus, alterum
non item. Cumque artium aliud eius modi genus sit, ut tantum modo animo rem
cernat, aliud, ut moliatur aliquid et faciat, quo modo aut geometres
cernere ea potest, quae aut nulla sunt aut internosci a falsis non possunt,
aut is, qui fidibus utitur, explere numeros et conficere versus? Quod idem
in similibus quoque artibus continget, quarum omne opus est in faciendo
atque agendo. Quid enim est quod arte effici possit, nisi is, qui artem
tractabit, multa perceperit?

VIII. 23. Maxime vero virtutum cognitio confirmat percipi et comprehendi
multa posse. In quibus solis inesse etiam scientiam dicimus, quam nos non
comprehensionem modo rerum, sed eam stabilem quoque et immutabilem esse
censemus, itemque sapientiam, artem vivendi, quae ipsa ex sese habeat
constantiam. Ea autem constantia si nihil habeat percepti et cogniti,
quaero unde nata sit aut quo modo? Quaero etiam, ille vir bonus, qui
statuit omnem cruciatum perferre, intolerabili dolore lacerari potius quam
aut officium prodat aut fidem, cur has igitur sibi tam gravis leges
imposuerit, cum quam ob rem ita oporteret nihil haberet comprehensi,
percepti, cogniti, constituti? Nullo igitur modo fieri potest ut quisquam
tanti aestimet aequitatem et fidem, ut eius conservandae causa nullum
supplicium recuset, nisi iis rebus adsensus sit, quae falsae esse non
possint. 24. Ipsa vero sapientia, si se ignorabit sapientia sit necne, quo
modo primum obtinebit nomen sapientiae? de