e sensuum fons
est atque etiam ipsa sensus est, naturalem vim habet, quam intendit ad ea,
quibus movetur. Itaque alia visa sic adripit, ut iis statim utatur, alia
quasi recondit, e quibus memoria oritur. Cetera autem similitudinibus
construit, ex quibus efficiuntur notitiae rerum, quas Graeci tum [Greek:
ennoias], tum [Greek: prolepseis] vocant. Eo cum accessit ratio
argumentique conclusio rerumque innumerabilium multitudo, tum et perceptio
eorum omnium apparet et eadem ratio perfecta his gradibus ad sapientiam
pervenit. 31. Ad rerum igitur scientiam vitaeque constantiam aptissima cum
sit mens hominis, amplectitur maxime cognitionem, et istam [Greek:
katalepsin], quam, ut dixi, verbum e verbo exprimentes comprehensionem
dicemus, cum ipsam per se amat--nihil est enim ei veritatis luce
dulcius--tum etiam propter usum. Quocirca et sensibus utitur et artis
efficit, quasi sensus alteros, et usque eo philosophiam ipsam corroborat,
ut virtutem efficiat, ex qua re una vita omnis apta sit. Ergo ii, qui
negant quicquam posse comprehendi, haec ipsa eripiunt vel instrumenta vel
ornamenta vitae vel potius etiam totam vitam evertunt funditus ipsumque
animal orbant animo, ut difficile sit de temeritate eorum, perinde ut causa
postulat, dicere.

32. Nec vero satis constituere possum quod sit eorum consilium aut quid
velint. Interdum enim cum adhibemus ad eos orationem eius modi: 'Si ea,
quae disputentur, vera sint, tum omnia fore incerta,' respondent: 'Quid
ergo istud ad nos? num nostra culpa est? naturam accusa, quae in profundo
veritatem, ut ait Democritus, penitus abstruserit.' Alii autem elegantius,
qui etiam queruntur, quod eos insimulemus omnia incerta dicere, quantumque
intersit inter incertum et id, quod percipi non possit, docere conantur
eaque distinguere. Cum his igitur agamus, qui haec distinguunt: illos, qui
omnia sic incerta dicunt, ut stellarum numerus par an impar sit, quasi
desperatos aliquos relinquamus. Volunt enim--et hoc quidem vel maxime vos
animadvertebam moveri--probabile aliquid esse et quasi veri simile, eaque
se uti regula et in agenda vita et in quaerendo ac disserendo.

XI. 33. Quae ista regula est veri et falsi, si notionem veri et falsi,
propterea quod ea non possunt internosci, nullam habemus? Nam si habemus,
interesse oportet ut inter rectum et pravum, sic inter verum et falsum. Si
nihil interest, nulla regula est nec potest is, cui est visio veri falsique
communis, ullum habere iudicium aut ullam omnin