in de Gereformeerde Kerken
veranderden snel en grondig na de machtsovername in Duitsland door Hitler.

<21>

Hervormde predikanten hadden, veel meer dan bij de Gereformeerden het geval was,
intensieve contacten met de "Bekennende Kirche", dat deel van de Duitse kerk dat
zich niet door Hitler liet gelijkschakelen. Ger van Roon heeft het belang van
deze contacten voor de bewustwording in Nederland uitvoerig gedocumenteerd en
overtuigend aangetoond. [1.3] Maar dat gold vooral Hervormde en in veel mindere
mate Gereformeerde predikanten. Bij de Gereformeerden wogen de bezwaren tegen
de theoloog Karl Barth zwaar, en juist hij speelde in de Duitse kerkstrijd een
grote rol. Maar krant en radio brachten de berichten over ds. Niemoeller die,
omdat hij het Nationaal-Socialisme openlijk bestreed, in een concentratiekamp
opgesloten werd; en er kwamen berichten over de Jodenvervolgingen. Daar kon
niemand omheen.

Er woonden drie Joodse gezinnen in ons dorp, alle drie met een zaak: Manasse
de drogist, zijn broer de huisschilder, en de dames Cohen die een zaak in boter,
kaas en eieren hadden. Zij waren geen klant bij ons en wij niet bij hen, dus
was er zelden contact. Wel was er een aantal Joodse "reizigers", vertegenwoordigers
van een textiel-fabriek of -groothandel, die ons regelmatig bezochten. Met
sommigen hunner werd de relatie vriendschappelijk.
Of er in onze kerk ooit gepreekt werd op een manier die het antisemitisme
bevorderde? Ik kan het me niet herinneren. Wel weet ik, dat bij ons thuis
de Joodse zakenrelaties niet als onbetrouwbaar werden beschouwd; al waarschuwde
mijn moeder ons nadrukkelijk voor de onbetrouwbaarheid van een groothandelaar
in textiel die Gereformeerd was.

b. De zending onder de Joden

Er waren twee Hervormde verenigingen voor zending onder de Joden (Elim en de
Nederlandse Vereniging voor Israel), maar hier ging het om particulier initiatief.
De Gereformeerde zending onder de Joden evenwel was een direct-kerkelijke zaak
en stond onder de uiteindelijke verantwoordelijkheid van de generale (landelijke)
synode. Er waren commissies (deputaatschappen) ingesteld, die verantwoordelijk
waren voor een bepaalde activiteit en aan de volgende synode verantwoording
moesten afleggen. Er was ook een deputaatschap voor de zending onder de Joden.
Om te weten hoe men in het algemeen als Gereformeerden de Joden beschouwde, is
het van belang om stil te staan bij de Gereformeerde zending onder de Joden.
Dank zij Peter Treep'