Dan begrijp ik ze niet. Dan stel ik ze te hoog. Mijn meening
daaromtrent heb ik o.a. neergelegd in een "Gids"-artikel, dat het
laatste hoofdstuk is geworden van de Duitsche uitgave van "De Blijde
Wereld". Daarin geef ik de inzichten waartoe ik gekomen ben door mijn
sociologische ervaringen, die hoogst noodig zijn geweest, en waarvan ik
alle ellende en al de verliezen niet betreur. Want zij hebben alle
bitterheid van mijn leven weggenomen."

ZONDER VERBITTERING!

Verbittering is altijd een bewijs van slecht begrip. Nietzsche en
Multatuli beiden waren verbitterd doordat zij de massa niet goed
begrepen.... Mijn stuk in "De Gids" is zoo bespottelijk slecht uitgelegd
als ooit een stuk van mij is uitgelegd. Niemand heeft er een verstandig
woord over gesproken. In een paar woorden gezegd, komt de inhoud hierop
neer: Het juiste begrip van de massaal-psychologie en van de waarde van
het kudde-instinct. Dat klinkt helaas niet mooi in onze taal, en
"Herdeninstinkt" en "the voice of the herd" klinkt fraaier. Zeg dan
liever "Groeps-instinct".

--"Wilt u nu weer aanknoopen bij wat u vertelde over uw afscheiding van
"De Nieuwe-Gids"-groep?"

VAN EEDEN EN "DE NIEUWE TIJD."

--"Goed. Ik ben van die menschen weggegaan, zoodra ik voelde, dat de
ethische schoonheid meer moest worden gehandhaafd, en ik mijn leven met
deze overtuiging meer wilde doen harmonieeren. U zult zeggen: Van der
Goes heeft hetzelfde gedaan. Maar die is onder de hand in de dogmatiek
verzeild geraakt. En daar is hij voor goed opgeborgen. Als geest is hij
nu verloren. Ik daarentegen ben een verklaard vijand van alle dogmatiek,
omdat hij den geest versteent, en daardoor het leven onmogelijk maakt.
In iemand als Van der Goes is zoo'n overgang te begrijpen. Hij is altijd
een droog intellect geweest, zonder krachtige eigen persoonlijkheid.
Maar van Gorter is het meer te bejammeren. Bij hem ligt de fout in een
gebrek aan intelligentie. Hij heeft fijn-gevoelige dingen, hij was een
goed dichter, al is hij spoedig decadent geworden. Maar hij wist zich
nooit recht te houden, hij heeft nooit een helderen kop gehad.... Dus,
bij de mannen, die zich aan de sociaal-democratie verslingerd hebben kon
ik mij al evenmin aansluiten. Mijn vrijheid is mij te lief. Ik ben
dankbaar, dat ik dat toen direct begrepen heb. Want hoe meer ervaring ik
opdeed, hoe stelliger ik overtuigd werd, dat ik de goede richting zoek
en wat ik heb leeren inzien, wordt nu ook in andere landen