Rotterdam maar niet
omgekomen. Alle drie hebben de oorlog overleefd).
15 aug.: vandaag zijn er vijf gijzelaars doodgeschoten.
29 aug.: Leen is gisteren weer naar huis gegaan. Hij stak erg af bij de
dorpskinderen en had daardoor nogal veel bekijks. Bovendien was het voor zijn
gezondheid niet wenselijk om veel buiten te komen, dus daar moest ook op gelet
worden. (We vonden voor Leo een ander onderduik-adres).
10 sept.: de taptemelk is nu ook op de bon: 1/4 L. per pers. per dag.
Er zijn uitsluitend zijden veters in de handel en papieren zakdoeken. Vergunning
tot het rijden op benzine wordt haast niet gegeven; verder rijdt men op houtgas,
waarvoor de vergunning gemakkelijker gegeven wordt.
16 okt.: de familie Manasse (dorpsgenoten) is gevlucht of ondergedoken.
29 nov.: een groot deel van de kuststreek zal geevacueerd moeten worden.

<88>

Eind juni had Seyss-Inquarts naaste medewerker Schmidt openlijk bekend gemaakt,
dat de Joden uit Nederland gedeporteerd zouden worden. In juli begonnen de massa-
deportaties.
De eerste oproepen werden op zondag 5 juli per extra bestelling via de post bezorgd.
Op 14 juli werd een grote razzia op Joden in Amsterdam gehouden. De volgende dag
vertrok de eerste deportatie-trein van Amsterdam naar Westerbork. Van 14-17 juli
moesten 4000 Joden uit Amsterdam zich op het Centraal Station melden.
Op 2 augustus werden op verschillende plaatsen in Nederland Katholieke Joden
gegrepen. Die maand werden er nog meer razzia's op Joden in Amsterdam uitgevoerd.
Sindsdien bleven de treinen rijden: van Amsterdam naar Westerbork, en van
Westerbork naar "het Oosten": week na week, maand na maand.

b. Nog een synode-vergadering

We zullen in dit hoofdstuk de gebeurtenissen rondom het protest van de kerken
tegen de Jodenvervolging uitvoerig weergeven. Daartoe beginnen we evenwel met
een kijkje in een synode-vergadering die - zo vermoeden we - een direct bij
het protest betrokkene, dr. J.J.C. van Dijk, geholpen heeft bij het handhaven
van een besliste houding.
De synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland vergaderde eind mei en begin
juni; daarna zou men pas weer in september bijeenkomen. De voortzetting van de
synode, die al lang afgelopen had moeten zijn, was nodig geworden tengevolge van
de leergeschillen die nu hoog oplaaiden. Hoe is zoiets mogelijk, terwijl er een
wereldoorlog aan de gang en je land bezet is, denk je nu (en dachten toen ook al velen).

Op dinsdag 9 juni kwam dr. Van Dijk ter synodever