kerken ook
mochten doen, het telegram in de Gereformeerde Kerken voorgelezen zou worden.
Van Dijk deelde dit eveneens mee aan de vertegenwoordigers van de andere kerken,
ook aan mgr. Van de Loo, die op zijn beurt de aartsbisschop informeerde inzake
de Duitse eis. "Die (eis) is er overigens het bewijs van, hoezeer de Duitsers
de kracht van de afkondiging vrezen, en daarom voor mij persoonlijk een reden
te meer, om deze wel te laten doorgaan", aldus mgr. Van de Loo. [6.5]
Hij had Van Dijk al gezegd ervan overtuigd te zijn dat de aartsbisschop in
geen geval het telegram zou schrappen. Het voorlezen bleek inderdaad voor
mgr. De Jong zo vanzelfsprekend dat hij de andere leden van het episcopaat
pas 's maandags (na de voorlezing dus) op de hoogte heeft gesteld. 'Wij mochten
toch niet toelaten,' schreef hij hen, 'dat de wereldse overheid beslist, wat in
onze kerken zal worden voorgelezen, afgezien nog van de praktische bezwaren.'
In dezelfde brief schrijft hij ook enkele woorden over het besluit van de Hervormde
Synode. Men was te verontschuldigen, want 'de Nederlandse Hervormde Kerk heeft
zwaar geleden,' bijna al haar voormannen waren gearresteerd. [6.6]

<95>

f. De kosten

Het telegram werd inderdaad op zondag 26 juli voorgelezen in de meeste kerkdiensten.
De volgende dag vergaderde Seyss-Inquart met zijn medewerkers. De bijeenkomst
duurde ongeveer een uur. Uit de notulen:

2. Omdat de katholieke bisschoppen - ofschoon ze er niets mee te maken hadden
- zich in de aangelegenheid (van de deportaties) hebben gemengd, worden nu alle
katholieke Joden nog deze week gedeporteerd. Met interventies mag geen rekening
worden gehouden. Commissaris-generaal Schmidt zal op zondag 2.8.42 op een partij-
vergadering in Limburg de bisschoppen in het openbaar antwoord geven.
3. Voor het geval dat ook een overwegend aantal protestantse kerken het telegram
aan de Rijkscommissaris hebben laten voorlezen, worden ook de protestantse Joden
weggevoerd. Tot dit doel moeten de lijsten reeds worden gereedgemaakt. [6.7]

Inderdaad hield Schmidt op zondag 2 augustus een rede waarin hij zei:

(...) Nu werd de vorige zondag, voornamelijk in de katholieke kerken, een schrijven
voorgelezen waarin de geestelijkheid de maatregelen tegen de Joden, die ter
beveiliging van onze strijd tegen de erfvijand van het avondland worden ondernomen,
kritiseert.
Ook in enige protestantse kerken werd een schrijven voorgelezen waarin een principieel
standpunt werd ingeno