iddel van de Joodse Raad vernomen, dat, tenzij men voor 9 mei 1940 gedoopt
was, in Westerbork het bewijs dat men tot een kerk behoorde volslagen waardeloos
was... [9.11] Was men wel voor die datum gedoopt, dan gaf dat bewijs wel een
zekere bescherming, tenzij men een "strafgeval" was, en dat werd men al gauw.
Wielek schreef:

De synode werd trouwens meer en meer een der organen die voor de nog overblijvende,
niet alleen gedoopte, Joden op de bres stonden. Was iemand strafgeval, dan kon
een doopbewijs hem niet redden. Was iemand ont-S-t, dan betekende een doopbewijs
voor hem: niet doorgestuurd worden naar Polen. [9.12]

Voor de groep als geheel dreigde acuut gevaar nadat de geallieerden, op 6 juni 1944,
waren geland in Normandie. Op zaterdag 12 juni vroeg de beruchte Rauter aan de
kerken hun toestemming om de Joden-Christenen van Westerbork naar Theresienstadt
over te brengen. Daar zou het, in geval de Wehrmacht Westerbork zou willen ontruimen,
veiliger voor hen zijn. De kerken zouden een vertrouwensman mee mogen laten gaan.
De kerken vroegen drie dagen bedenktijd, maar weigerden reeds de volgende dag, zich
beroepend op eerder door Seyss-Inquart gedane beloften. Mocht de situatie rondom
Westerbork in verband met de invasie onveilig worden, dan diende men de betrokkenen
niet naar Theresienstadt over te brengen maar hen vrij te laten; aldus de kerken.

<131>

Begin september 1944 werden desondanks de Joden-Christenen van Westerbork naar
Theresienstadt gevoerd, zonder kerkelijke vertrouwensman. De kerken zonden daarop
een protest-telegram naar Seyss-Inquart. Voor de eerste en enige keer stuurde deze
een antwoord, en wel op 5 september; dolle dinsdag! Het geeft je een soort schok
als je de brief met de oorspronkelijke handtekening van de man zelf in het archief
tegenkomt. Touw en Delleman hebben de brief in zijn geheel gereproduceerd.
De Rijkscommissaris erkende, indertijd de belofte gegeven te hebben dat een aantal
Joden in Nederland zou blijven, in leder geval niet naar het Oosten zou worden
overgebracht. Voorts herinnerde hij aan het voorstel dat hij via Rauter gedaan
had en aan de weigering van de kerken. Maar, als dit land nu toneel van militaire
acties zou worden, dan zou hij niet kunnen beletten dat de betrokkenen weggevoerd
zouden worden. Maar bij Himmler had Seyss-Inquart tenminste nog kunnen bereiken,
dat het transport naar Theresienstadt zou gaan.
Volgens Herzberg was aldaar het leven relatief nog draaglijk "en van