graag het geloof gegeven hebben, als hij dat gekund had. Maar
dat kan niemand. Trouwens, hij was er niet alleen de man niet naar om te
"evangeliseren", maar bovendien werd hij zeer in beslag genomen door het zoeken
naar onderduikplaatsen, het voorzien in de behoeften van distributie kaarten,
persoonsbewijzen enz.
Zijn vader, Hannes Sr., getuigde wel: zowel tegen Joodse onderduikers alsook tegen
de Duitsers. Het heeft hem zijn leven gekost.
Ook iemand als N.H. de Graaf (zie hierboven: hfdst. 2, c) was ervan overtuigd, dat
het evangelie voor alle "volkeren en rassen" bestemd is: "Want allen hebben als
waarlijk enig levensbrood Gods erbarmen en vergeving in Jezus Christus evenzeer
nodig; ieder mens wie hij ook is; evenals ikzelf slechts uit die genade leven
en sterven kan."
Men kan het met die overtuiging eens zijn of niet - dat staat ieder vrij - maar
ook indien met het er niet mee eens is, dan nog verdienen mensen als De Graaf
en de oude Hannes Boogaard [l4.13] mijns inziens ons respect. We achten het
bovendien kwalijk, wanneer het "bekerings-motief" gebruikt wordt om een karikatuur-
beeld te schetsen van wat de gastgezinnen van Joodse onderduikers bewoog om hen
in huis te nemen.

<172>

DEEL III: NA DE OORLOG

15. VOETANGELS EN KLEMMEN

Allereerst bespreken we nu enkele factoren die van invloed kunnen zijn op Iemands
beoordeling van de houding van kerken en christenen tijdens de tweede wereldoorlog.

Het valt op dat niet alleen de historicus, maar ook - misschien mag men zeggen -
de doorsnee-Nederlander vaak een vrij duidelijk omlijnde mening heeft over het
onderwerp dat ons bezighoudt. Dat blijkt telkens, bijv. uit "Ingezonden brieven"
in diverse kranten. Over het algemeen is men van oordeel dat de kerken gezwegen
hebben, met name als het gaat om de Rooms-Katholieke Kerk. In de Inleiding noemden
we al twee uitspraken die een aantal jaren geleden gedaan werden. Om een meer
recente stem te laten klinken, Micha Kat schreef in de Volkskrant (19.8.1989):

De katholieke kerk heeft, zonder twijfel uit angst dat ze de hele hand zouden
pakken, nooit een vinger voor de Joden uitgestoken toen ze door de nazi's werden
uitgeroeid; ze heeft in die periode het nazi-regime zelfs niet veroordeeld (en
ook dat geven ze nu nog niet toe); ze heeft haar aanhang nooit opgeroepen de
Joden bij te staan, et cetera.

Voor wie weet heeft van antisemitische uitspraken en daden, in de loop der eeuwen
bedreven door leiders der kerk, voor wie