hfdst. 9 en
vervolgen de chronologische behandeling van de protesten van de kerken.
Het scherpste publieke protest ooit ingediend kwam tot stand mede onder leiding
van de uit zijn gijzeling ontslagen en kennelijk ongebroken ds. Gravemeyer.
De kanselboodschap luidde als volgt:

De gebeurtenissen van de laatste weken nopen de Kerken zich tot de gemeenten te wenden.
Het is de taak der Kerk, hoe zeer ook doordrongen van eigen schuld voor God -
krachtens haar van Christus' wege opgelegde roeping -, haar stem te doen horen,
ook wanneer in het openbare leven de in het Evangelie verankerde beginselen worden
aangetast. Zij heeft zich derhalve reeds meermalen gewend tot de bezettende macht
met ernstig beklag over maatregelen, die bijzonder in strijd zijn met de beginselen
die de grondslagen vormen van ons Christelijk volksleven: gerechtigheid, barmhartig-
heid en vrijheid van levensovertuiging. De kerk zou immers schuldig staan, indien zij
niet de machthebbers erop zou wijzen, dat ook zij aan de Goddelijke Wet onderworpen
zijn. Daarom bracht zij reeds onder de aandacht van de bezettende macht:
de toenemende rechteloosheid;
het ten dode vervolgen van Joodse medeburgers;
het opdringen van een levens- en wereldbeschouwing, die lijnrecht in strijd
is met het Evangelie van Jezus Christus;
de verplichte arbeidsdienst als nationaal-socialistisch opvoedingsinstituut;
het aantasten van de vrijheid van het Christelijk onderwijs;
het gedwongen tewerkstellen van Nederlandse arbeiders in Duitsland;
het ter dood brengen van gijzelaars;
het gevangen nemen en het gevangen houden van velen, o.a. van kerkelijke
ambtsdragers onder zodanige omstandigheden dat reeds een ontstellend aantal
in de concentratiekampen het offer van hun leven moesten brengen.
Thans moet zij opkomen tegen het opjagen, grijpen en wegvoeren van duizenden
jonge mensen.
Aan de andere kant acht de Kerk zich echter geroepen met de meeste nadruk te
waarschuwen tegen haat en wraakgevoelens in het hart van ons volk en haar stem
te verheffen tegen de uitingen daarvan. Niemand mag, naar het Woord van God,
het recht in eigen hand nemen.

<103>

Maar evenzeer hebben zij de roeping ook dit Woord van God te prediken: "Men moet
Gode meer gehoorzaam zijn dan de mensen". Dit Woord geldt immers als richtsnoer
bij alle gewetensconflicten, ook bij die, welke door de genomen maatregelen zijn
opgeroepen.
Dit Woord verbiedt medewerking te verlenen aan daden van onrec