ui, en vooral
ook vrouwen, uit de betere standen, die aan het tooneel gaan, maar ik
was betrekkelijk een van de eersten, die overliep uit het kamp der
"fatsoenlijke wereld" naar het tooneel. Ik ben een tijdje geweest aan
den troep van Van der Horst en Ternooij Apel, en toen heb ik nog hier
dicht bij, in Alkmaar, op de kermis, gedebuteerd. Ik ben er nog geen
half jaar aan geweest, maar in dien tijd maak je een heeleboel door. In
dien tijd stierf mijn vader, wat in mijn leven nogal verandering bracht.
Toen heb ik van de heeleboel de brui gegeven en tegen me zelf gezegd: Nu
moet je maken, dat je gauw een goede plaats in het burgerlijk leven
krijgt, want anders loopt het mis. Mijn zenuwen konden er niet tegen,
het is moordend. Je moet een stalen zenuwgestel hebben, den eenen avond
in Groningen spelen en den anderen avond in Middelburg ... dat heeft ten
slotte met de kunst al heel weinig te maken.

Toen ben ik dan een poos in den kunsthandel geweest van Van Gogh. In
dien tijd viel mijn groote ommekeer. Parallel met al die uiterlijke
wisselingen in mijn leven viel mijn langzaam neigen naar het socialisme.
En wat later mijn groote vijanden werden, dat waren toen juist degenen
die mij ertoe gebracht hebben. Dat wil zeggen: Wat zij schreven had een
grooten invloed op mij. Dat was in het eerste begin van "de partij"--dat
was een heel gunstige tijd om er bij te komen, omdat alles toen nog
idealistisch ging. Ook een persoonlijk vriend van me, Bonger, heeft mij
er toe gebracht en dan--de figuur van Van der Goes. Er bestond toen een
studentenvereeniging, S.L., die sociale lezingen hield--tegenwoordig is
die in een beetje anderen vorm herrezen. Het was indertijd een zuiver
socialistische vereeniging en die oefende toen een grooten invloed uit.
Het was in den tijd van Gorter's bekeering, toen hij die bekende
voorrede voor zijn nieuwe verzen had geschreven. Ik ging langzamerhand
die dingen lezen en zoo kwam ik tot het socialisme, gedeeltelijk ook wel
van den gevoelskant en gedeeltelijk door de tijdsomstandigheden ... de
"Nieuwe Gids" begon ook te zakken en spatte uit elkaar ... de
afscheiding van het Tweemaandelijksch tijdschrift was toen ook al
gekomen. Ik was de leegte gaan voelen van wat mijn vroeger leven had
ge-enthousiasmeerd. Ik wist ook wel dat het mij in mijn leven nooit
houvast had gegeven. En dat heb ik altijd heel sterk gehad: de behoefte
aan houvast. Ik vind het leven onmogelijk, wanneer je niet een
overtuiging hebt, die je