itur, utilis dolor est; cum ad deterius,
inutilis.--Sunt autem mala sine dolore pejora: pejus est enim gaudere de
iniquitate, quam dolere de corruptione.--Item in corpore melius est vulnus
cum dolore, quam putredo sine dolore, quae specialiter corruptio dicitur.
Aug. de Nat. Boni c. Manich. c. 20.

[151] Hinc enim maxime commendatur, quale bonum sit Deus, quod nemini eum
deserenti bene est. Aug. de Gen. ad Lit. lib. xi. cap. 5. Vide sup. lib. i.
cap. 1.

[152] Quo intellectu Deum capit homo, qui ipsum intellectum suum quo eum
vult capere nondum capit? Aug. de Trin. v. s. 2.

[153] Hoc argumento contra Manichaeos saepenumero utitur Aug. (e.g. de
Morib. Manich. c. 12. c. Secundin. M. c. 20. de fide c. Manich. c. 18 et
35.) cui cum quid responderet haud in promptu habuerit Fortunatus,
subjungit Aug. "Et ego novi non te habere quid dicas, et me cum vos audirem
nunquam invenisse quod dicerem; et inde fuisse admonitum divinitus ut illum
errorem relinquerem, et ad fidem Catholicam me converterem, vel potius
revocarem, ipsius indulgentia, qui me huic fallaciae semper inhaerere non
sivit." Disp. 2. c. Fort. Manich. fin.

[154] Vid. sup. ad l. iv. c. 26. p. 59. not. 92

[155] Vid. sup. ad l. iv. c. 26. p. 59. not. 93

[156] Dupliciter appellatur malum, unum quod homo facit, alterum quod
patitur; quod facit peccatum est, quod patitur poena. Divina providentia
cuncta moderante et gubernante, ita homo male facit quod vult, ut male
patiatur quod non vult. Aug. c. Adim. c. 26. Respondemus Manichaeis, non
esse malum ex Deo, neque coaeternum Deo; sed malum ortum esse ex libera
voluntate naturae rationalis, quae bene a bono condita est; sed bonitas
ejus non est aequalis bonitati Conditoris ejus; quoniam non natura sed opus
ejus est; ideoque habuit peccandi possibilitatem, non tamen necessitatem.
Nec possibilitatem autem haberet, si Dei natura esset, qui peccare nec vult
posse, nec potest velle.--Sed hoc audito Manichaeus adhuc pergit, 'si ex
libera voluntate naturae rationalis est malum, unde sunt ista tot mala, cum
quibus nasci videmus, qui nondum libertate voluntatis utuntur'?--Hic nos
respondemus, etiam ista mala, ex voluntate humanae naturae originem ducere,
qua granditer peccante, vitiata et cum stirpe damnata est. Unde naturae
hujus tam multa naturalia bona veniunt de Dei opificio, mala de judicio;
quae mala nullo modo esse naturas vel substantias non vident Manichaei;
verum ideo dici naturalia, quia cum eis homines, vitiata o