gxantoj, kies tuta kulpo konsistis
nur en tio, ke ili parolis alian lingvon kaj havis alian gentan
religion, ol tiuj cxi sovagxuloj. Pro tio oni frakasis la
kraniojn kaj elpikis la okulojn al viroj kaj virinoj, kadukaj
maljunuloj kaj senhelpaj infanoj . . .

"Oni scias nun tute klare, ke kulpa estas aro da abomenindaj
krimuloj, kiuj per diversaj plej ruzaj kaj plej malnoblaj
rimedoj, per amase dissemataj mensogoj kaj kalumnioj, arte
kreas teruran malamon inter unuj gentoj kaj aliaj. Sed cxu la
plej grandaj mensogoj kaj kalumnioj povus doni tiajn terurajn
fruktojn, se la gentoj sin reciproke bone konus, se inter ili
ne starus altaj kaj dikaj muroj, kiuj malpermesas al ili libere
komunikigxadi inter si kaj vidi, ke la membroj de aliaj gentoj
estas tute tiaj samaj homoj kiel la membroj de nia gento, ke
ilia literaturo ne predikas iajn terurajn krimojn, sed havas
tiun saman etikon kaj tiujn samajn idealojn kiel nia? Rompu,
rompu la murojn inter la popoloj! . . ."

Tiel paroladis Zamenhof en 1906 dum Kongreso en Gxenevo. Preskaux
la samon li jam pensis, estante bonkora knabeto en Bjalistok.
Doloris li pro la fremdeco inter logxantoj de la sama lando.
Doloris li pro la malamoj en la tuta mondo. En lia pensema kapeto
formigxis jam plano kaj volo ke "pli malfrue", kiam li estos
"grandagxulo", li nepre forigos tiun cxi malbonon.

Diversajn revojn utopiajn li forjxetis unu post la alia, sed unu
cxefa restis por li cxiam pripensinda: tio estis la ideo pri unu
homa lingvo. "Se nur la homoj povus komprenigxi!" li sopiris, kaj
infane kalkuladis kiun lingvon oni povus alpreni por tutmondo.
Poloj malsxatus rusan, Rusoj ne volus germanan, Germanoj ne
tolerus francan, Francoj malakceptus anglan. Kion fari? Nur
neuxtrala lingvo povus cxiujn kontentigi, sen ofendo nek jxaluzo.
Se tian lingvon internacian cxiuj homoj lernus krom la sia, tiam
ili povus mem ekkoni unu la aliajn de popolo al popolo. Rekte
rilatus ili kune. Cxesus la blinda fido je gazetoj politikaj aux
incitoj diplomataj, por decidi kredon gxeneralan pri najbaraj
gentoj.

Kiam el reallernejo Bjalistoka li transiris al cxefurbo pola kun
gepatroj, Ludoviko Zamenhof enigxis gimnazion varsovian por
klasikaj studoj. Historion oficialan lia klara komprenemo
trapenetris gxis la funda vero. Pri militoj kaj lertajxoj
politikaj temis ja la tuta instruado. Ne nur en litva lando
malfelicxa, la gentoj sin malkonis kaj malamis reciproke. Ne nur
tie fl