:

"Mi mem bedauxrinde devas stari flanke de la afero, cxar laux
miaj konvinkoj, mi estas 'homarano', kaj mi ne povas ligi min
kun la celado kaj idealoj de speciala gento aux religio. Mi
estas profunde konvinkita, ke cxiu nacionalismo prezentas por
la homaro nur plej grandan malfelicxon, kaj ke la celado de
cxiuj homoj devus esti: krei harmonian homaron. Estas vero, ke
la nacionalismo de gentoj premataj -- kiel natura sindefenda
reago -- estas multe pli pardoninda, ol la nacionalismo de
gentoj premantaj; sed, se la nacionalismo de fortuloj estas
nenobla, la nacionalismo de malfortuloj estas neprudenta;
ambaux naskas kaj subtenas unu la alian, kaj prezentas eraran
rondon de malfelicxoj, el kiuj la homaro neniam eliros, se cxiu
el ni ne oferos sian grupan memamon kaj ne penos starigxi sur
grundo tute neuxtrala.

"Tio estas la kauxzo, pro kiu mi, malgraux la korsxirantaj
suferoj de mia gento, ne volas ligi min kun hebrea
nacionalismo, sed mi volas labori nur por interhoma justeco
_absoluta_. Mi estas profunde konvinkita, ke per _tio_ mi
alportos al mia malfelicxa gento multe pli da bono, ol per
celado nacionalisma."

Ecx la persekuto kaj teruraj batoj kontraux la Hebreoj dum la
milito ne sxangxis tiun cxi vidpunkton. Sed kiu auxdis Zamenhof
parolantan pri tiuj suferoj kaj vidis lian korsxiran doloron pro
ili, tiu povas kompreni _kiom_ li oferis sur la altaro de l'
fideleco al supergenta idealo.

Je Pasko 1915, li publikigis en gazetoj Esperantaj sian "Leteron
al diplomatio". Eble gxi estas lia skribajxo la plej forta.
Bedauxrinde gxi aperis tri aux kvar jarojn tro frue antaux la
tempo de la Pariza Konferenco. Poste neniu havis la ideon gxin
represi kaj diskonigi. Al estontaj decidantoj pri Euxropo li sin
turnis per profeta voko: "Cxu vi komencos simple refaradi kaj
flikadi la karton de Euxropo? Cxu vi simple decidos, ke la
terpeco A devas aparteni al la gento X, kaj la terpeco B al la
gento Y?"

Laux Zamenhof nur unu decido povus savi Euxropon de kruda
sovagxeco. Gxi estus oficiala proklamo kaj firmigo de tiu cxi
principo: "_cxiu lando morale kaj materiale plene egalrajte
apartenas al cxiuj siaj filoj_". Sed por efektivigi tion, estus
necese nomi la regnojn per neuxtralaj nomoj geografiaj, anstataux
per nomo de gento. En regno titolita "Rusujo", la Rusoj sin
kredis posedantoj; kaj Letoj, Estoj aux Poloj estis premataj. En
lando nomata "Polujo" la Poloj sentas sin mastroj, d