_ estas almenaux
tuj konata de pluraj grandaj popoloj per uzado cxiutaga, do fakte
multe pli internacia. Same plibelsona _kaj_ el greka lingvo
anstatauxis _e_ latinan, ne suficxe klaran al oreloj por dividi
frazojn sen konfuzo.

Kiam poste eksteruloj volis "perfektigi" la vortaron, ili ofte
nur revenis al unua formo, kaj nur marsxis malantauxen sur la
vojo jam pasxita de viro pli sperta kaj pli zorga. Teorie diris
ili, "tiu formo estus certe pli scienca ol cxi tiu". Ankaux
Zamenhof jam trovis samon antaux ili, sed multjara praktikado
vidigis al li gravan maltauxgecon de l' unua kaj neceson gxin
forigi per plibona.

Ke "genio estas longa pacienco", kiel kantis Viktor Hugo, tion
montris la ses jaroj de sencxesa polurado per provado. En infanaj
jaroj Zamenhof fervoris por muziko. Li ludis fortepianon, kaj li
sxatis kanti. Tial harmonio cxiam regis lian guston.

Ne li kredis, ke suficxas gramatiko kaj vortaro por vivigi
lingvon. Cxiu malgracio aux pezeco en la frazoj lin akre
suferigis. Longe li plendadis al si mem, ke la lingvo ne suficxe
"fluas". Tial li komencis nun eviti lauxvortan tradukadon el
tiu aux alia lingvo. Li penis rekte pensi en la nova.

Iom post iom gxi ekiris mem. Gxi malpezigxis. Gxi pli rapidis.
Gxi jam cxesis esti ombro de l' ceteraj. Gxi ricevis sian vivon,
sian spiriton, sian karakteron propran. Gxi nun dolcxe pusxis for
la influojn de l' ekstero. Gxi jam fluis tiam, flekseble, gracie,
kaj "tute libere, kiel la viva gepatra lingvo".

Tiam estis la vera naskigxo de la lingvo internacia. Cxar kiel
helpus la homaron senviva kolekto da vortoj? Kiom gxi valorus,
ecx kun aprobo de nauxdek scienculoj? Cxiu tirus siaflanke.
Mankus fundamento. Ne estus ia stilo komuna. Ne ekzistus ia
kutimo por reguligi liberecon. Kontrauxe, pro Zamenhofa
pacienco kaj genio la lingvo jam vivis, kiam gxi aperis. En si
gxi jam portis certan forton, cxar granda homo gxin uzadis.
Gramatiko kaj vortaro estis ja sciencaj kaj tial nepersonaj, krom
elektoj aux preferoj de finigxoj aux vortetoj. Sed la spirito
kunliganta, la stila fundamento, jam estis sigelitaj per mano tre
persona. En gxin Zamenhof metis multon el si mem. Per gxi li
esprimis novan senton, novan homan sopiradon.

Impresanta estis lia personeco, modesta pri si mem, sed obstina
pri la celo. Gxi simbolis revon de multaj koroj nekonataj. Tial
gxi influis poste l' unuan rondon de l' verkantoj en la nova
lingvo.

Nacia literaturo komencigxas gxenerale per milita