te unu al alia
sian lingvon, komprenas sin reciproke, ne suspektas unu alian
pro mallumo ilin dividanta, amas sin reciproke kaj premas al si
reciproke la manojn, ne hipokrite kiel alinaciano al
alinaciano, sed sincere, kiel homo al homo. Ni konsciu bone la
tutan gravecon de la hodiauxa tago, cxar hodiaux, inter la
gastamaj muroj de Bulonjo-sur-Maro, kunvenis ne Francoj kun
Angloj, ne Rusoj kun Poloj, sed homoj kun homoj . . .

"Post multaj miljaroj da reciproka surdamuteco kaj batalado,
nun en Bulonjo fakte komencigxas en pli granda mezuro la
reciproka komprenigxado kaj fratigxado de la diverspopolaj
membroj de la homaro; kaj unu fojon komencigxinte, gxi jam ne
haltos, sed irados antauxen cxiam pli kaj pli potence, gxis la
lastaj ombroj de la eterna mallumo malaperos por cxiam. Benata
estu la tago, kaj grandaj estu gxiaj sekvoj!"

Tiel paroladis Zamenhof. En liaj manoj la papero tremis. Li
sentis fortegan emocion. Cxu li povos legi plu? Io tamen pusxis
lin. Kvankam nekutima je publika uzo, lia vocxo kreskis kaj
farigxis lauxta. Trans la pagxoj, iom febre turnataj, li ekvidis
auxdantaron. Viroj, virinoj, junuloj, kapoj blankharaj, vizagxoj
atentemaj, rigardoj konsentemaj. Regis varma silentego. Ili cxiuj
kvazaux tiris vortojn el lia busxo. Li dauxris kun amo.

Li diris juste, kaj modeste. Li diris pri Sxlejer, pli frua
pioniro de l' ideo mondlingva. Jam li forgesis akrajn atakojn de
li kaj de volapukanoj. Li diris nur pri la granda laborado de
sia antauxulo. Li petis la kongreson honori lian nomon. Li diris
pri suferoj kaj espero de l' homaro, pri la sankta devo, pri l'
estonteco de fratigxo. Li diris pri l' unuaj batalantoj por la
celo. Li diris pri l' oferoj de mortintoj. Li dankis al Einstein,
Wasxniewski, Trompeter. La tuta auxdantaro levigxis pro saluto
memora.

Profunda sento regis en la cxambrego. Tenante la paperon,
Zamenhof ektremis pli videble cxe la manoj. Cxu li povos eldiri
finon? Lia vocxo penis lastan forton:

"Baldaux komencigxos la laboroj de nia kongreso, dedicxita al
vera fratigxo de la homaro. En tiu cxi solena momento, mia koro
estas plena de io nedifinebla kaj mistera, kaj mi sentas la
deziron faciligi la koron per ia pregxo, turni min al iu plej
alta Forto, kaj alvoki gxian helpon kaj benon. Sed tiel same
kiel mi en la nuna momento ne estas ia naciano, sed simpla
homo, tiel same mi ankaux sentas, ke en tiu cxi momento mi ne
apartenas al ia nacia