, ni dependants d'un maitre commun, et qui n'ont
recu l'un de l'autre ni bien ni mal.... Le principal droit de l'etat de
nature c'est une entiere independance de tout autre que de Dieu. [273]

Welke plichten de mensch in dien natuurtoestand heeft, wordt dan
verder--en hier komt het vooral op aan--afgeleid uit de neigingen van
den mensch, die de een sociaal, de andere anti-sociaal, de een
egoistisch, de andere altruistisch noemt of beide te gelijk.

Van eenzelfde beginsel uitgaand, vormt men partijen, al naar gelang men,
gelijk Grotius en Puffendorf en Wolf bijv., afgaat, om te weten wat de
mensch van nature is, op den "sensus communis" op het algemeen en
redelijk gevoelen daaromtrent; ofwel gelijk velen in Engeland en
Schotland, een meer wetenschappelijk onderzoek daarnaar instelt.

Wat Grotius miste, het was eene voldoende wijsgeerige vorming.

Deze ontbreekt hem, gelijk zij ontbreekt aan de romeinsche stoa.

Er is wel wat waarheid in de woorden van Leibnitz [274]: Mons. Grotius
etait d'un tres grand savoir et, d'un esprit solide: mais il n'etait pas
assez philosophe pour raisonner avec toute l'exactitude necessaire sur
des matieres subtiles, dont il ne laissait pas d'ecrire.

Is dit het oordeel dat wij vormen over Grotius werk, wij eeren den man,
een der grootste, die Holland ooit gekend heeft, met zijn eerlijk
karakter, dat "lebt und webt in den Ideeen des Friedens [275], met zijn
diepen godsdienstzin [276], die aan God een plaats liet in de
menschelijke maatschappij. Wij betreuren het, hetgeen hijzelf betreurde
voor de scholastieken: "in infelicia saecula inciderunt." Had Grotius
den wijsgeerigen blik gehad van de mannen, die naast hem stonden, ik
bedoel de volgelingen der schoolsche wijsbegeerte, en die hun plan de
ontwrichte maatschappij der 17de eeuw en de pas geworden staten te
herinneren aan recht en zedelijkheid, misschien wel niet zoo schitterend
als hij, en zoo in den geest, des tijds en met zoo groot een eruditie,
voltooiden, Grotius zou waarschijnlijk nog grooter geweest zijn.

#Werken over de Groot [277]#

#Accolas, E.#--Droit de la guerre.

#Altmeyer, J. J.#--Precurseurs de la reforme aux Pays-Bas. La Haye
1886.

#Arnd, J.#--Spec. de H. Grotia a commentatoribus juris B. ac P.
immerito vapulante. Rostock 1712.

#Asser, T.#--Hugo de Groot, 1583-1883. Gids 1883. II 441.

#Basdevant.#--Les Fondateurs du droit interm. Paris 1904.

#Batesius, G.#--Vitae selectorum aliquot virorum. London