citabar*, tunc et antistitem dedit
et assectatores (_B_ assectores _D_) impuberes aggregauit.
cf. Ioann. Saresb. metalog. I 21. V p. 60 Giles. Asper.
p. 309 Lind. p. 1725P. (_cf. supra p. 100_): grammatica est
scientia recte scribendi enuntiandi interpretandique rationem
(_sic cod. Vatican. 1492 chart._) uerborum. quam *Terentius*
(et _add. Vat._) *Varro* primum ut adhuc rudem appellatam
esse dicit litterationem (litteraturam _Vat._). Isidor. orig.
I 3, 1: primordia grammaticae artis litterae communes
existunt, quas librarii et calculatores secuntur. quorum
disciplina uelut quaedam grammaticae artis infantia est, unde
et eam *Varro* litterationem uocat. _cf._ I 5, 1. Diom.
p. 421, 9: artium genera sunt plura, quarum grammatice sola
litteralis est, ex qua rhetorice et poetice consistunt.
idcirco litteralis dicta, quod a litteris incipiat. nam et
grammaticus latine litterator est appellatus et grammatica
litteratura, quae formam loquendi ad certam rationem dirigit.
Quint. II 1, 4: et grammatice, quam in latinum transferentes
litteraturam uocauerunt, fines suos norit, praesertim tantum
ab hac appellationis suae paupertate, intra quam primi illi
constitere, pronecta. nam tenuis a fonte assumptis
historicorum criticorumque uiribus pleno iam satis alueo
fluit, cum praeter rationem recte loquendi non parum alioqui
copiosam prope omnium maximarum artium scientiam amplexa sit.

_93_ Grammaticae officia, ut adserit Varro, constant in partibus
quattuor: lectione enarratione emendatione iudicio.
lectio est uaria cuiusque scripti enuntiatio seruiens dignitati
personarum exprimensque animi habitum cuiusque.
enarratio est exquisitio, per quam unius cuiusque rei 5
qualitatem poeticis glossulis exsoluimus. emendatio est
recorrectio errorum, qui per scripturam dictationemue
fiunt. iudicium est aestimatio, qua poema ceteraque scripta
perpendimus.

_93._ Diom. p. 426, 21: *Grammaticae officia ... lectio est*
artificialis interpretatio uel *uaria cuiusque ... enarratio
est* obscurorum sensuum quaestionumue explanatio uel
*exquisitio per ... emendatio est* qua singula prout ipsa
res postulat dirigimus aestimantes uniuersorum scriptorum
diuersam sententiam uel *recorrectio errorum ... iudicium
est* quo omnem orationem recte uel minus quam recte
pronuntiatam specialiter iudicamus uel *aestimatio qua ...
perpendimus*. Max. Victor. p. 272 Lind. p. 1938P.:
gramma