uentura sunt necessitatis
importat. Sed hoc, inquis, ipsum dubitatur, an earum rerum quae necessarios
exitus non habent ulla possit esse praenotio. Dissonare etenim uidentur
putasque si praeuideantur consequi necessitatem, si necessitas desit minime
praesciri nihilque scientia comprehendi posse nisi certum; quod si quae
incerti sunt exitus ea quasi certa prouidentur, opinionis id esse caliginem
non scientiae ueritatem. Aliter enim ac sese res habeat arbitrari ab
integritate scientiae credis esse diuersum. Cuius erroris causa est, quod
omnia quae quisque nouit ex ipsorum tantum ui atque natura cognosci
aestimat quae sciuntur; quod totum contra est Omne enim quod cognoscitur
non secundum sui uim sed secundum cognoscentium potius comprehenditur
facultatem. Nam ut hoc breui liqueat exemplo, eandem corporis rotunditatem
aliter uisus aliter tactus agnoscit. Ille eminus manens totum simul iactis
radiis intuetur; hic uero cohaerens orbi atque coniunctus circa ipsum motus
ambitum rotunditatem partibus comprehendit. Ipsum quoque hominem aliter
sensus, aliter imaginatio, aliter ratio, aliter intellegentia contuetur.
Sensus enim figuram in subiecta materia constitutam, imaginatio uero solam
sine materia iudicat figuram. Ratio uero hanc quoque transcendit speciemque
ipsam quae singularibus inest uniuersali consideratione perpendit.
Intellegentiae uero celsior oculus exsistit; supergressa namque
uniuersitatis ambitum ipsam illam simplicem formam pura mentis acie
contuetur.

In quo illud maxime considerandum est: nam superior comprehendendi uis
amplectitur inferiorem, inferior uero ad superiorem nullo modo consurgit.
Neque enim sensus aliquid extra materiam ualet uel uniuersales species
imaginatio contuetur uel ratio capit simplicem formam, sed intellegentia
quasi desuper spectans concepta forma quae subsunt etiam cuncta diiudicat,
sed eo modo quo formam ipsam, quae nulli alii nota esse poterat,
comprehendit. Nam et rationis uniuersum et imaginationis figuram et
materiale sensibile cognoscit nec ratione utens nec imaginatione nec
sensibus, sed illo uno ictu mentis formaliter, ut ita dicam, cuncta
prospiciens. Ratio quoque cum quid uniuersale respicit, nec imaginatione
nec sensibus utens imaginabilia uel sensibilia comprehendit. Haec est enim
quae conceptionis suae uniuersale ita definiuit: homo est animal bipes
rationale. Quae cum uniuersalis notio sit, tum imaginabilem sensibilemque
esse rem nullus ignorat, quod illa non imaginatione