s nag sydd genym yr awron: ond fel ag
i mae, ni haeddai yn gwbl mo'r gogan i mae'r _Saeson_, o amser _Camden_,
yn ei rhoi iddi; o herwydd i mae _Nennius_, yr hwn a ysgrifennodd
drychant o flynyddoedd o'i flaen, yn rhoddi yr un hanes am ein dechreuad.
Ir wyf yn amcanu, os Duw a rydd im' hoedl ac iechyd, osod allan yr awdur
hwn a nodau helaeth arno, gyd ag amddiffyniad o'r hanes; o herwydd efe
yw'r hanesydd hynaf a feddwn yn _Lladin_, oddigerth y _Gildas_ uchod, yr
hwn nid yw deilwng ei gyfrif yn hanesydd; o herwydd nid dyna ei gyngyd
na'i fympwy, yn ei _Epistolae de excidio Britanniae_. Ir wyf yn methu a
chaffael copi iawn o _Nennius_, ac ir wyf yn meddwl nad oes un yng
Nghymru a dal ddim, ond yn _Hengwrt_: da iawn er lles y wlad a
hanesyddion _Prydain_, i gwnai ei berchennog adael i ryw wr dysgedig ei
gymharu. I mae genyfi ddau gopi, ond i maent yn dra ammherffaith; felly
hefyd i mae'r rhai printiedig, o eiddo'r Dr. _Gale_ a _Bertram_. Ni wiw
i _Sais_, na neb dieithr, bydded mor ddysgedig ag i mynno, oni ddeall ef
Gymraeg yn iawn, ac oni chaiff hefyd weled ein hen ysgrifenadau a'n
Beirdd ni, gytcam a'r fath waith. Nid yw _Camden_, er dysgedicced,
diwytted, a manyled gwr ydoedd, ond ymleferydd am lawer o bethau yn ei
_Britannia_; a hyny yn unig, o achos nad oedd yn medru yr iaith yn well.
A gresyn yw, nad oedd y _Saeson_, y rhai oeddynt yn ddiau (rai o naddunt)
yn chwilio pethau yn deg, ac yn ddiduedd dros ben, y cyfryw ag ydoedd
_Leland_, _Usher_, a _Selden_, yn deall ein iaith, a medru gwneuthur
defnydd o'n hen lyfrau: o herwydd hyn, nid oeddynt, er cymaint eu dysg
a'u dawn, ddim i'w cyffelybu ag _Wmffre_ _Llwyd_ o _Ddinbych_, a _Rhobert
Fychan_ o'r _Hengwrt_, fel i mae eu gwaith yn eglur ddangos. Ac yn
ddiau, mae yn ammhosibl i undyn, bydded mor gywreinied ag i myno,
wneuthur dim a ffrwyth ynddo, heb gaffael gweled yr hen ysgrifenadau,
sydd yn gadwedig yn llyfr-gelloedd y boneddigion yng _Nghymru_; yn
enwedig yn _Hengwrt_, a _Llan Fordaf_. Myfi a welais, ac a gefais
fenthyg amryw lyfrau o waith llaw, yn llyfrgrawn yr anrhydeddus _Robert
Davies_, ysgr. o _Lannerch_ yn Swydd _Dinbych_; a Sir _Roger Mostyn_ yng
_Ngloddaith_, seneddwr dros Swydd _Flint_; a chan yr anrhydeddus _William
Fychan_, ysgr. o _Gors y Gedol_, seneddwr dros Swydd _Feirionydd_; yr hyn
ni fedraf lai na'i fynegu yma yngwydd y byd, er coffau eu cymmwynas a'u
hewyllys da i'n gwlad a'n iaith, ac i minnau hefyd; yn ol arfer
canmoladwy, a haelioni yr h