mensch niet behoort te zijn. De toekomst is wat kunstenaars zijn.

Men zal natuurlijk zeggen dat zulk een plan als hier is opgezet, volkomen
onuitvoerbaar is en in strijd met de menschelijke natuur. Dat is volmaakt
waar. Het is onuitvoerbaar en in strijd met de menschelijke natuur. Juist
daarom verdient het uitgevoerd te worden, en daarom juist wordt het
voorgesteld. Want wat is een uitvoerbaar plan? Of een plan dat reeds
verwezenlijkt is, of een dat zou kunnen verwezenlijkt worden onder de
bestaande toestanden. Maar het zijn juist de bestaande toestanden waar
men tegen opkomt, en elk plan dat deze toestanden zou kunnen aanvaarden,
is verkeerd en dwaas. De toestanden zullen worden uit den weg geruimd, en
de menschelijke natuur zal zich wijzigen. Want het eenige ding dat wij in
werkelijkheid van de menschelijke natuur weten, is dat zij zich steeds
wijzigt. Verandering is de eenige eigenschap die wij haar kunnen
toekennen. De stelsels die mislukken, zijn degenen die op de
standvastigheid der menschelijke natuur bouwen, en niet op haar groei en
ontwikkeling. De dwaling van Lodewijk XIV was dat hij meende dat de
menschelijke natuur steeds dezelfde zou blijven. Het gevolg van zijn
dwaling was de Fransche Revolutie. Het was een bewonderenswaardig gevolg.
Alle gevolgen van regeeringsfouten zijn bij uitstek bewonderenswaardig.

Het verdient de aandacht dat het individualisme niet tot den mensch komt
met eenig ziekelijk geleuter over plichtsbetrachting, wat niet veel
anders bedoelt dan dat men doen zal wat anderen graag hebben omdat het in
hun kraam te pas komt, of eenig weerzinwekkend gekwezel over
zelfopoffering, wat niet meer is dan een overleefsel van de
zelfverminking der wilden. Het stelt inderdaad geen enkelen eisch aan den
mensch. Het komt natuurlijk en onvermijdelijk uit den mensch zelf voort.
Het is het punt waar alle ontwikkeling heenstreeft. Het is de
verschilsontplooiing waarheen alle organismen groeien. Het is de
vervolmaking die eiken vorm van leven is ingeboren, en waarheen elke vorm
van leven opdringt. Daarom oefent het individualisme geen dwang op den
mensch. Integendeel, het zegt den mensch dat hij niet behoort te dulden
dat eenige dwang over hem wordt geoefend. Het tracht de menschen niet te
dwingen goed te zijn. Het weet dat de menschen goed zijn wanneer men hen
ongemoeid laat. De mensch zal het individualisme uit zich-zelf
ontwikkelen. Hij is er nu al mede bezig. De vraag of het individualisme
practisch mo